Scheurvorming in gevels van gebouwen kunnen verschillende oorzaken hebben. Eén van deze oorzaken is het onvoldoende of niet toepassen van dilataties in gevels. Bouwkundige dilataties zijn openingen in de gevel die bewust worden aangebracht in geveloppervlakken, zowel horizontaal als verticaal. De functie van een bouwkundige dilatatie is het voorkomen van ongecontroleerde scheurvorming in constructieve elementen door tijdens de bouw het geveloppervlak te voorzien van een kunstmatige “scheur”. Door het toepassen van dilataties zorgt men dat materialen “vrij” kunnen bewegen. De hoeveelheid toe te passen dilataties of het beperken hiervan door het wijzigen van detailleringen is geregeld in voorschriften.
Soorten dilataties
Baksteengevels moeten in een aantal gevallen voorzien worden van dilataties. Door aangrijpende belastingen op de gevel en vervorming door temperatuurwisseling kan scheurvorming ontstaan. Baksteenmetelwerk heeft een treksterkte die slechts circa 5% van de druksterkte bedraagt. Scheurvorming ontstaat wanneer deze treksterkte overschreden wordt. Dilataties werden pas belang toen de traditionele kalkmortels werden vervangen door portlandcement-mortels.
Bij kalkzandsteenmuren was dilateren al snel een normaal verschijnsel, omdat mede door de revolutiebouw van na de 2e wereldoorlog geen tijd meer aanwezig was voor het laten drogen van de verse stenen. Tijdens de periode van de na-isolatie van bestaande woningen in de zeventiger jaren werd dit nog meer duidelijk door de toenemende temperatuur spanningen in het buitenspouwblad.
Bouwfysische dilataties
Bouwfysische dilataties zijn dilataties waarvan de toepassing op basis van het bouwfysische gedrag van de diverse materialen noodzakelijk is. Voorbeelden van bouwfysisch gedrag zijn krimp en uitzetting onder invloed van temperatuur of vocht en kruip. Deze dilataties moeten over het gehele gevelvlak worden aangebracht.
Verticale bouwfysische dilataties
Scheuren in gevels ontstaan door temperatuurverschillen, onderlinge verschillen in uitzettingscoëfficiënten van de toegepaste materialen en constructieve verbindingen. Dit leidt tot toename van spanningen in een geveloppervlak doordat de materialen in meer of mindere mate uitzetten of krimpen of onderhevig zijn aan spanningen en willen vervormen. Met name op hoeken van gevels ontstaan grote spanningen door zgn. thermische lengtewerking van de materialen en onderlinge constructieve verbindingen. Indien deze materialen geen mogelijkheid krijgen om te vervormen zullen de krachten zodanig oplopen dat er een natuurlijke dilatatie zal worden gevormd in de vorm van een niet geplande ongecontroleerde scheur. De onderlinge afstand voor het toepassen van verticale dilataties is afhankelijk van verschillende factoren waaronder de situering van de gevel, hoogte van de gevel, type gevel, toegepaste materialen en architectuur etc. Wel kan worden gezegd dat de onderlinge afstand van thermische dilataties, bij een gemiddeld gebouw, 12-14 meter moet worden aangehouden.
Horizontale bouwfysische dilataties
Evenals in verticale richting van een gevel zullen ook in horizontale richting dilataties in de gevel moeten worden aangebracht. Deze dilataties zijn noodzakelijk, omdat er naast de thermische lengteverandering, in de hoogterichting vervormingverschillen tussen het buitenblad (buitengevel) en de binnenconstructie (binnenmuur) zullen ontstaan. Het binnen- en buitenblad zijn onderling met elkaar verbonden door zgn. spouwankers, balkon- of galerijplaten en geveldragers. Vanwege deze koppelingen is het noodzakelijk het buitenblad op bepaalde hoogte horizontaal te dilateren om de onderlinge vervormingsverschillen op te vangen. In de regel wordt als (maximale) afstand tussen de verschillende horizontale dilatatievoegen een afstand gelijk aan tweemaal de gebruikelijke hoogte van een bouwlaag aangehouden. De horizontale dilatatievoeg moet worden aangebracht onder een opvangconstructie voor het hoger gelegen metselwerk.
Bouwfysische dilataties
Bouwtechnische dilataties zijn nodig vanwege bouwtechnische oplossingen in de gevel. Door het wijzigen van de detaillering van de gevel kunnen in sommige gevallen bouwtechnische dilataties achterwege blijven. Bouwtechnische dilataties hoeven niet altijd over het gehele gevelvlak te worden aangebracht. Vaak is het voldoende een klein deel van de gevel los te maken van het totaal
Realiseren dilatatie
- als open dilatievoeg
- als dilatatievoeg met compressieband
- en als dilatievoeg met rugvulling en kit
De thermische dilatatievoeg moet worden uitgevoerd als een open voeg met een wijdte van 5 mm, volledig vrij van speciebaarden. Voorkomen moet worden dat de dilataties door het voegen alsnog worden dichtgezet. Voor gebouwen hoger dan 15 m wordt geadviseerd deze dilataties uit te voeren voorzien van een dichting met comprimeerbaar elastisch band. Indien de dichting gewenst wordt door middel van een elastische kitvoeg, dan dient een dilatatiewijdte van tenminste 10 mm te worden ontworpen. Een 10 mm brede dilatatievoeg met kit op een rugvulling moet worden toegepast indien bijzondere eisen op het gebied van geluidsisolatie worden gesteld.